فتحعلی
خان خویسکی
خویسکی فتحعلی خان
اسکندر اوغلو ( 1875- 1920 ) ، نخست وزیر جمهوری دموکراتیک آذربایجان ( 28 می 1918
– 14 آپریل 1919 ) ، وزیر کشور جمهوری دموکراتیک آذربایجان ( 28 می 1918 – 17 ژوئن
1918 ) ، وزیر امور خارجه جمهوری دموکراتیک آذربایجان ( 26 دسامبر 1918 – 14 مارچ
1919 ) و ( 24 دسامبر 1919 – 1 آپریل 1920 ) .
زندگی :
فتحعلی خان خویسکی
در هفتم دسامبر سال 1875 در شهر شکی شمال آذربایجان چشم به جهان گشود . پدرش سپهبد
ارتش روسیه بود اصلیت خانوادگی آنها به شهر خوی در جنوب آذربایجان مربوط می شود . پدر
بزرگش جعفر قلی خان هنگامی که خان شهر خوی بود با شاه ایران فتحعلی شاه قاجار در
طی یک مبارزه با 20 هزار نفرقشون اش مغلوب شده و به اوچ کلیسا پناه برده بود .
در سالهای 1803-1806
در جنگهای بین ایران و روسیه ، جعفر قلی خان هنگامی که با قشون خود به ارتش روسیه پیوست
از سوی الکساندر اول امپراطور روسیه پاداش گرفت و در 22 دسامبر 1806 به رتبه و
مقام سپهبدی لایق و شایسته شناخته شد و خانی شهر شکی در شمال آذربایجان به او
واگذار گردید . پس از درگذشت جعفر قلی خان در سوم دسامبر 1814 ، خانی شهر شکی را
پسرش اسماعیل اداره می کند .
پس از وفات اسماعیل
در سال 1819 ، خانی شهر شکی ملغی می شود و به ترکیب کشور روسیه اضافه می شود . از
این خاندان شخصیت ها ، مقامات و روشنفکران بزرگی پا به عرصه گذاشته اند که یکی از
آنها فتحعلی خان خویسکی می باشد . او رشتۀ ژیمانستیک و تربیت بدنی را در شهر گنجه به
پایان رسانده و همچنین در رشتۀ حقوق در سال 1901 میلادی از دانشکده حقوق مسکو فارغ
التحصیل شده بود . فتحعلی خان در ابتدا در شهر گنجه ، بعدها در محکمه های شهرهای
سوخومی ، باطومی و کائتایسی گرجستان در وظائف مختلف مشغول به کار شد . در حوضه
منطقه یکاتئرینادور انتخاب شدنش به سمت معاون دادستان در فعالیتهای اجتماعی –
سیاسی خویسکی مرحلۀ جدیدی را گشوده بود .
او در دومین دور
مجلس دولتی استان گنجه به عنوان نماینده انتخاب شد . فتحعلی خان در دوم فئوریه در
اجلاس پارلمان روسیه در سرای مشهور تاورایای شهر پطرزبورگ هنگامی که به صحن اجلاس
رفت انتقادهای تند و آتشینی علیه سیاستهای استعماری حکومت تزار در آذربایجان و
قفقاز نمود او با اینکه عضو حزب دولتی کادت بود ، عضو فراکسیون مسلمانان دوما هم
شده بود . فتحعلی خان خویسکی برای ملت های زیر مستملکه و اشغال روس ها ، اعطای
خودمختاری و اداره امورات محلی توسط خودمردم محلی را طلب می کرد .
او بعدها در شهرهای
باکی و گنجه در راستای کاهش اختیارات شغلی بخاطر عقایداش به عنوان کمیسر مشغول کار
بود . فتحعلی خان خویسکی در 19 ژوئن 1920 در شهر تفلیس ، توسط دستۀ ترور ارمنی ها
بنام های آرام ائرکایان و میساک گریگوریان به فتل رسید در نتیجۀ عمل ترور خلیل بئی
خاس مَمدوف ( وزیر کشور و دادگستری جمهوری دموکراتیک آذربایجان ) نیز شدیداً دچار
جراحت شده بود .
فعالیت
سیاسی :
در فوریه سال 1917
میلادی در روسیه انقلاب بورژوائی صورت گرفت . در 27 مارچ ، فتحعلی خان خویسکی به عنوان عضو موقت اجرائی
شورای ملی مسلمانان که در شهر باکی پایتخت آذربایجان تشکیل شده بود ، انتخاب شد .
او در آپریل همان
سال در اجلاس مسلمانان قفقاز که به شهر باکی فراخوانده شده بودند اشتراک نمود .
اگرچه فتحعلی خان
خویسکی پس از انقلاب بورژوائی با هیچ حزبی فعالیت و همکاری نداشت ولی از 26 تا
31 اُکتبر سال 1917 میلادی در اجلاس
تشکیلات تورک های گریز از احاطۀ مرکز ( مسکو ) حزب مساوات آذربایجان حضور و اشتراک
کرده و دربارۀ طرح اجلاس ، برای پیشبرد خودمختاری آذربایجان سخنانی آتشین و پرشور
برای حمایت و دفاع از این طرح نمود .
او در دسامبر سال
1917 میلادی عضو تشکیلات مسلمانان ماورای قفقاز که تأسیس یافته بود گردید و وزیر
دادگستری جمهوری های فدراتیو ماورای قفقاز شد .
در 28 می سال 1918
میلادی جمهوری دموکراتیک آذربایجان به صورت رسمی اعلام و تأسیس شد . مسئولیت تشکیل
اولین دولت جمهوری دموکراتیک آذربایجان که نه تنها اولین دولت به شیوه جمهوری در
میان ملل تورک زبان بود بلکه در کل دنیای اسلام هم جمهوری دموکراتیک آذربایجان
اولین حکومتی بود که به شیوه جمهوری اداره می گردید به فتحعلی خان خویسکی که بی طرف تشخیص
داده شده بود سپرده شد .
او هم مسئولیت نخست وزیری و هم وزارت کشور را
عهده دار شده بود . در 17 ژوئن 1918 با فرمان مجلس ملی آذربایجان و با نخست وزیری فتحعلی
خان خویسکی دومین کابینه دولت تشکیل گردید .
فتحعلی خان خویسکی
در 15 سپتامبر سال 1918 میلادی درباره انهدام نیروهای آلت دست و بازیچۀ سئنتروکاسپی
Sentrokaspi ( گروهی آشوبگر
از ائتلاف گروه تروریستی داشناک ارمنی و منشویک ها - حزب سوسیال دموکرات کارگری
روس ها ) در شهر باکی پایتخت جمهوری دموکراتیک آذربایجان چنین گفته بود : " ما ، آذربایجانی ها هم برای زندگی کردن در این
دنیا ، ما هم برای آزاد زندگی کردن حق و حقوقی داریم . هیچ ماشین زرهی ، هواپیمای
جنگنده ای ، سیم های خارداری ، مین های انفجاری و سایر تله های تکنیکی و جنگی و در
نهایت هیچ نیرو و قوه ای با طرفدارانشان نخواهند توانست مانع سیر طبیعی تاریخ ما
بشوند ، مغلوبیت قشون 50 هزار نفری شهر باکی با تمامی ابزار تکنیکی اش در مقابل
حملۀ یک نیروی کوچک ملی آذربایجانی برای نیروهایی که خوشبختی خودشان را بر روی
فلاکت ملتی دیگر می خواهند برپا کنند ، باید درس عبرت برای همۀ تاریخ شان شود . " ( روزنامۀ آذربایجان 19 /4/1918 – شمارۀ دوم )
.
پرفسور
رامزوموسکی V. İ. Razumoski در مقاله ای با نام " پایه
ها و اساس دانشگاه ملی شهر باکی " که در
سال 1922 میلادی منتشر شده هست ، نشان داده است که طرح تأسیس دانشگاه دولتی
آذربایجان ، Azərbaycan
Dövlət Universite توسط فتحعلی خان خویسکی بوده هست .
فتحعلی خان خویسکی در 26 دسامبر سال
1918 میلادی در سومین کابینۀ دولتی که تشکیل داد وظائف نخست وزیری و وزیر امور
خارجه را عهده دار بود در دوران او بود که پایه های و بنیاد اُرگان های دولت
آذربایجان شکل گرفت .
یکی از رموز سیاست های استعماری روس ها
در آذربایجان تغییر نام استان و شهر گنجه به یئلیزاوئت پُل Yelizavetpol در دوران
او با برگرداندن به نام اصلی و تاریخی اش از میان برداشته شد .
جایگزینی نام
منطقۀ "جبرئیل قضاسی" بجای نام استعماری و تحمیلی روسی " قاریاگین قضاسی " ، ایجاد
سیستم پارلمان و مجلس ملی چند حزبی ، انتخاب نام و مارک پول و تمبر پستی ملی
جمهوری آذربایجان ، تأسیس مدارس به زبان مادری تورکی آذربایجانی و سیستم آموزش و
پرورشی آذربایجانی و بازگشائی سمینارهای فرهنگی آذربایجانی و تدابیر دیگر مترقی در
دولت های به نخست وزیری فتحعلی خان خویسکی انجام گرفته بودند .
در ماه مارچ
سال 1919 میلادی دولت به نخس وزریری فتحعلی خان خویسکی استعفاء داد و او در دومین
دولت به نخست وزیری نصیب یوسف بیگی عهده دار سمت وزیر امور خارجه گردید .
فتحعلی خان
خویسکی در به رسمیت شناخته شدن جمهوری دموکراتیک آذربایجان از سوی دولتهای خارجی و
جامعه بین الملل خدمات شایانی را انجام داد .
در دوم
ژانویه سال 1920 میلادی ، گئورگی چچرین G. V.
Çiçerin مسئول کمیسر خارجی خلق اتحاد جماهیر فدراتیو
سوسیالیستی شوروی به فتحعلی خان خویسکی تحت نامه ای جهت تشکیل جبهۀ واحدی با گارد
سفید به رهبری ژنرال دئنکین Denikin مراجعتی
نمود . در 19 همان ماه در جوابی که فتحعلی خان خویسکی به او ارسال نمود اینگونه
نوشت که : جمهوری دموکراتیک آذربایجان در امور داخلی اتحاد جماهیر شوروی دخالتی نمی
کند و در این مسئله بی طرف می باشد .
در 23 ژانویه گئورگی چچرین در نامه ای
تاریخی دوباره با تأکید بر خواسته قبلی اش ، آذربایجان را به همکاری با اتحاد
جماهیر شوروری دعوت کرده بود و نوشته بود : ما همیشه زیر یک آسمان و در یک سرزمین
واحد زندگی کرده ایم و دوباره هم با هم زندگی خواهیم کرد !
فتحعلی خان خویسکی در یکم فئوریه به
چچرین موضع رسمی دولت خودش را اعلام و پیشنهاد او را رد کرده بود .
در 20 فئوریه سال 1920 میلادی چچرین در
سومین نامه اش و در 7 مارچ پاسخ فتحعلی خان خویسکی در رابطه با همین مسئله طبق
موضع های قبلی بود . در پایان ماه مارچ چچرین آخرین نامه اش را فرستاد ، در 27
آپریل هنگامی که فتحعلی خان خویسکی پاسخ نامه را در مجلس ملی آذربایجان برای
نمایندگان می خواند از ورود ارتش ششم قشون سرخ روسیه به نزدیکی ها شهر باکی با خبر
شد .
بعد از این حوادث فتحعلی خان خویسکی به
همراه خانواده اش به شهر تفلیس رفتند . در 19 ژوئن سال 1920 میلادی فتحعلی خان
خویسکی این بزرگمرد آذربایجانی توسط یک قاتل و جنایتکار ارمنی بنام آرام ائرکایان Aram Erkayan ( قهرمان ملی ارامنه ) از پشت با شلیک گلوله به
شهادت رسید .
فتحعلی خان خویسکی در کنار مزار میرزا فتحعلی
آخوندوف نمایش نامه نویس و نویسندۀ بزرگ ادبیات تورکی آذربایجانی به خاک سپرده شده
است . روحش شاد و قرین رحمت باد / .
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر